Ekologiczne życie to obecnie już nie tylko unikanie plastiku i recykling, ale coraz częściej także stawanie na naturalne środki czystości, chemię gospodarczą czy detergenty do prania. Osoby, którym zależy na zdrowiu i byciu przyjaznym dla środowiska, rezygnują z niebezpiecznych substancji na rzecz tych naturalnych. Przeczytaj nasz poradnik i dowiedz się, na które substancje trzeba uważać szczególnie, a co jest dobre dla Ciebie i Twojej rodziny. Warto je poznać również ze względu na zdrowie dzieci, które wyjątkowo źle znoszą kontakt z chemią na co dzień.
Które substancje mogą być niebezpieczne dla zdrowia?
Wokół człowieka znajduje się całe mnóstwo różnorodnych substancji chemicznych. W końcu to właśnie z nich zbudowany jest świat. Spotykamy się z nimi w pracy, na ulicy, podczas korzystania z komunikacji miejskiej, samochodu, ale i we własnym domu. Część z nich jest dla człowieka zupełnie neutralna, jednak część może okazać się szkodliwa, a wręcz trująca czy niebezpieczna. Te niebezpieczne substancje mogą znajdować się na meblach, materiałach budowalnych, w kosmetykach, chemii gospodarczej, elektronice, środkach czystości, a nawet na ubraniach czy dziecięcych zabawkach. Wiele osób nie zdaje sobie sprawy z tego, że wiele z nich ma wpływ na stan naszego zdrowia, a przy okazji i stan środowiska dookoła nas. Szacuje się, że wzrost liczby osób chorych na różnorodne nowotwory czy choroby układu krążenia, oddechowego, odpornościowego, hormonalnego i nerwowego może być w dużym stopniu powiązany z rosnącą liczbą niebezpiecznych substancji chemicznych obecnych w różnych przedmiotach codziennego użytku. Wiele osób myśli, że jeśli coś jest dostępne w sklepach, to na pewno jest przebadane i bezpieczne dla człowieka. Niestety, nie tak to działa. Wiele składników jest ukrywanych pod hasłowymi nazwami i nie sposób się domyślić, że znajduje się nich coś niebezpiecznego.
Jednymi z najbardziej niebezpiecznych środków chemicznych, które mogą negatywnie wpływać na zdrowie ludzkie, są związki endokrynnie czynne (EDC). To związki chemiczne, które zaburzają działanie układu hormonalnego – w budowie bowiem przypominają naturalne hormony i działają na ich receptory, co w konsekwencji może prowadzić do modyfikacji działania całego organizmu. Związki enokrynnie czynne są bardzo często odpowiedzialne za raka piersi, prostaty, zaburzenia płodności i zaburzenia seksualne, otyłość, trądzik, łysienie oraz nieprawidłowy rozwój (dzieci i młodzieży w szczególności). Gdzie można znaleźć EDC? Bardzo często znajdują się w składzie plastikowych butelek, opakowań i puszkach z żywnością, kosmetykach, odzieży, zabawkach i artykułach dla dzieci oraz meblach, farbach do malowania i sprzęcie elektronicznym (czajniki, telewizory, telefony komórkowe). Do grupy związków enokrynnie czynnych zalicza się między innymi bisfenol A )BPA), który jest składnikiem żywic epoksydowych i plastików, używanych do wyrobów butelek i pojemników na żywność, lakierów powlekających metalowe puszki do konserw. Kolejną niebezpiecznym związkiem obecnym w polskich domach są ftalany, dodawane do tworzyw sztucznych w celu zwiększenia ich trwałości i elastyczności jednocześnie. Ftalany znaleźć można także do środków czyszczących i piorących (jako składnik niejonowych środków powierzchniowo czynnych) oraz w kosmetykach, jako substancje odpowiedzialne za utrzymanie zapachu. Niebezpieczne dla zdrowia są również polibromowane difenyloetery (PBDE) – składniki tworzyw sztucznych, farb, lakierów oraz różnych materiałów tekstylnych.
Szczególnie niebezpieczne dla zdrowia i przyrody mogą być niektóre konserwanty w kosmetykach czy w środkach czystości. To parabeny, podnoszące poziom estrogenu i uczulające, a także formaldehydy, które działają drażniąco na błonę śluzową i skórę. Jako środki rakotwórcze wymienia się też SLS i nanocząsteczki (dwutlenek tytanu, tlenek cynku i nano srebro). Źle na zdrowie człowieka działają także różnorodne barwniki i pigmenty, jak chrom, barwniki azowe, kadm. Specjaliści podkreślają, że mogą być rakotwórcze, mutogenne i powodować silne alergie.
Szczególna uwaga na dzieci
To dzieci są najbardziej wrażliwe na działanie środków chemicznych, które znajdują się w meblach, zabawkach, naczyniach, a nawet w ubraniach. To dlatego, że powierzchnia ich skóry jest większa w stosunku do wagi ich ciała, jednocześnie mają stosunkowo dużą objętość płuc i szybszy metabolizm. To wszystko, w połączeniu z szybkim wzrostem i skokami rozwojowymi, powoduje, że niemowlęta i dzieci są bardziej podatne na działanie niebezpiecznych substancji. Trzeba też pamiętać o tym, że układ nerwowy dzieci cały czas się rozwija. Podobnie jak układ odpornościowy, więc ewentualny proces detoksykacji organizmu jest wolniejszy i mniej efektywny niż u osoby dorosłej. Nie istnieje w pełni wykształcona bariera ochronna, dlatego wchłanianie niebezpiecznych substancji jest szybsze, a jednocześnie pozbywanie się ich znacznie wolniejsze.
Co więcej, wiele niebezpiecznych substancji to tak zwane związki endokrynnie czynne, które działają negatywnie na układ hormonalny i zwiększają ryzyko różnorodnych zaburzeń zdrowotnych, jak niepłodność, otyłość czy choroby nowotworowe. Te substancje szczególnie zagrażają dzieciom, ponieważ mają ogromny wpływ na wciąż rozwijający się młody organizm. A paradoksalnie właśnie te substancje bardzo często znajdują się w przedmiotach codziennego użytku, jak opakowania do żywności, butelki z wodą, zabawki, artykuły dla niemowląt czy kosmetyki.
Trzeba też pamiętać, że maluch są bliżej ziemi, podłogi… są wtedy bardziej narażone na niebezpieczne związki, które występują w klejach do podłóg, wykładzinach, środkach czyszczących czy nabłyszczających parkiety. Nie wspominając nawet o kurzu i codziennych zanieczyszczeniach.
Co jest bezpieczne?
Najbezpieczniejszy plastik do te, który oznaczony jest symbolem HDPE oraz PP. Należy unikać tych opakowań z tworzyw sztucznych, które na opakowaniach mają oznaczenia PVC, PS oraz OTHER. Stosunkowo bezpieczne są butelki PET, jednak trzeba pamiętać, że jest to tworzywo przeznaczone do jednorazowego użytku. Nie wolno wykorzystywać ich ponownie i odpowiednio przechowywać opakowania, czyli między innymi nie wystawiać na słońce, ponieważ pod wpływem promieni UV z plastiku uwalniają się do wody i napojów szkodliwe substancje. Z podobnych powodów nie należy podgrzewać w mikrofalówce posiłków zapakowanych w plastik.
By mieć pewność, że przedmioty używane w domu są bezpieczne dla wszystkich domowników, warto trzymać się kilku zasad. W kuchni używamy narzędzi drewnianych lub stalowych, a żywność oraz napoje przechowujemy w szklanych pojemnikach na jedzenie. Jeśli korzystamy do przechowywania żywności z plastików, trzeba sprawdzać rodzaj plastiku i to, czy są przeznaczone do żywności. Dodatkowo do przygotowania posiłków należy korzystać z patelni i garnków ze stali nierdzewne, kamienia, żeliwa bądź ceramiki. Specjaliści zalecają, by w przygotowaniu żywności nie używać aluminium, ponieważ glin bardzo łatwo się nagrzewa i w postaci jonów tego pierwiastka uwalnia się do organizmu. Dobrze jest posiłki przygotowywać w domu i rezygnować z półproduktów, opakowanych w nieoznaczone plastikowe opakowania.
Jeśli chodzi o ubrania, to stawiajmy na odzież z naturalnych tkanin: bawełny, lnu, wełny oraz jedwabiu. Zwracajmy też uwagę na wszelkie aplikacje na ubraniach czy nawet guziki – często są mocowane za pomocą niebezpiecznych klejów, przywierają do żelazka, a część z nich dla lepszego efektu zawiera winyl. By uniknąć uczuleń, każde nowe ubranie należy wyprać przed pierwszym założeniem. Podobnie jest z butami – stawiajmy na te skórzane lub coraz modniejsze buty wykonane z rafii. W myśl bycia bardziej eko warto też rozważyć kupowanie ubrań z drugiej ręki, które po wielu praniach są znacznie pozbawione chemii, albo postawienie na mniejszą ilość ubrań i butów, ale za to lepszej jakości. W ogóle warto postawić na mniej – również jeśli chodzi o zabawki dla dzieci. Lepiej jest kupować dobrej jakości zabawki, droższe, niż dużą liczbę zabawek o wątpliwym pochodzeniu. Nie warto kupować zabawek o silnym zapachu chemicznym, a wszystkie przedmioty dla maluchów warto dokładnie umyć przed pierwszym użyciem lub wystawić na dwór, by lotne związku mogły się uwolnić czy odparować.
Można też postawić na środki czystości przygotowane samodzielnie w domu na bazie produktów, które mamy w kuchennych szafkach. Przy pomocy octu, kwasku cytrynowego czy szarego mydła naprawdę można stworzyć niemal każdy środek czystości, a nawet kosmetyki czy płyny do prania i płukania ubrań. Na przykład uniwersalny płyn do czyszczenia kuchni, łazienki i domu wykonamy z ¼ szklanki octu, jednej szklanki wody i pięciu kropel ulubionego olejku eterycznego (cytrynowego, z drzewa herbacianego, bergamotowego lub lawendowego). Płyn ten świetnie czyści, dezynfekuje, usuwa kamień, a nawet osad. Z kolei do mycia wanny i toalety można wykorzystać organiczny płyn do mycia naczyń oraz gorący ocet w tych samych proporcjach. Trzeba zużyć całość za jednym razem, a kolejne porcje można przygotowywać na bieżąco. Dobrym pomysłem na usuwanie trudnych zanieczyszczeń z kubków (osad po kawie czy herbacie) czy kamienia na ceramice, jest przygotowanie pasy z sody oczyszczonej. To niezwykle proste! Do sody oczyszczonej dodajemy powoli wodę, aż do uzyskania konsystencji pasty, która potem szorujemy brudne powierzchnie. Samodzielnie w domu przygotujemy także płyn do mycia naczyń: trzeba połączyć ze sobą jedną łyżkę sody oczyszczonej, łyżkę startego szarego mydła, sok z połowy cytryny i dwie szklanki gorącej wody. Wszystko należy ze sobą zblendować, a gdy mieszanka wystygnie będzie miała świetną żelową konsystencję, idealną do zmywania naczyń. Ciekawym pomysłem do wyczyszczenie drewnianej deski do krojenia jest wykorzystanie cytryny i soli. Deskę należy skropić sokiem z połowy cytryny, a następnie posypać gruboziarnistą solą. Potem deskę do krojenia należy wyszorować tą połówką, z której był wyciskany sok. Odstawić na około dwadzieścia minut i dokładnie spłukać. Gwarantujemy, że deska będzie wyglądała jak nowa!
